De impact van milieuvervuiling en de klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen voor de volksgezondheid en de gezondheidszorg. En dit dringt ook meer en meer door bij het bredere publiek. Met de PFAS-vervuiling in Vlaanderen is dit plotseling geen ver-van-mijn-bedshow meer. Inwoners van Zwijndrecht en omstreken kunnen zich laten testen op de aanwezigheid van deze “forever chemicals” in hun bloed, recent werd deze mogelijkheid eveneens aangeboden aan de inwoners van Beringen en Ronse. In Europa werden er in totaal 17.000 plaatsen met PFAS-vervuiling geïdentificeerd.
Met de luchtkwaliteit gaat het beter. Maar de wetenschappelijke inzichten evolueren ook. Daarom verstrengde de Wereldgezondheidsorganisatie in 2021 haar richtlijnen met betrekking tot de normen voor luchtkwaliteit. De wetenschappelijke bewijzen van de impact van luchtvervuiling op onze fysieke en mentale gezondheid stapelen zich op. Uit de recente publicatie Health at a Glance 2023 van de OESO blijkt trouwens dat het aantal personen dat in België overlijdt ten gevolge van luchtvervuiling hoger ligt dan het OESO-gemiddelde. En laten we hierbij de financiële kost niet vergeten, ook voor de ziekteverzekering. Een recente studie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen toonde aan dat wie in een wijk woont met een hogere concentratie aan fijn stof, vaker naar de huisarts gaat. Weinig wijken in ons land, en zeker in Vlaanderen, voldoen trouwens aan de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie inzake fijn stof.
De gevolgen van de klimaatverandering worden ook steeds duidelijker. Het valt dan ook erg te betreuren dat Vlaanderen slechts enkele technici naar de COP28 Climate Summit in Dubai stuurt, zeker er nu voor het eerste een bijzondere Health Day georganiseerd wordt. Want onze gezondheid lijdt steeds meer onder de klimaatverandering. De stijgende temperaturen en periodes van hitte vormen, zeker in stedelijk milieu, een steeds grotere uitdaging. Volgens de OESO behoort België tot de 6 OESO-landen waar het aandeel van de bevolking dat werd blootgesteld aan warme zomerdagen tussen 2000-2004 en 2017-2021 meer dan verdubbelde. De rol van groen zones kan daarbij niet onderschat worden, en het streven naar Healthy Cities en Tree equity mag hierbij meer aandacht krijgen. Laten we trouwens niet vergeten dat de gevolgen van de klimaatverandering – net als deze van milieuvervuiling trouwens – ongelijk verdeeld zijn, wat maatregelen voor een Rechtvaardige Transitie essentieel maakt. De voorzitters van het Hoog Comité voor een Rechtvaardige Transitie zijn zeer duidelijk in hun beleidsmemorandum: het milieubeleid dreigt de ongelijkheden te doen toenemen.
Preventieve maatregelen waarbij de bevolking beter geïnformeerd wordt, zijn essentieel. Maar de grote uitdaging ligt in het aanpakken van de oorzaken van de vervuiling. Er zijn positieve realisaties zoals het PFAS-actieplan met 50 concrete acties. Maar Vlaanderen kan beter doen. In de conceptnota “visie zeer zorgwekkende stoffen (ZZS)” kan men zich vragen stellen bij de doelstelling: het weren van deze ZZS uit onze leefomgeving, zodat in 2050 lucht-, water-, en bodemverontreiniging worden teruggedrongen tot aanvaardbare niveaus voor mens en omgeving. Moeten we nog 27 jaren wachten om tot “aanvaardbare niveaus” van verontreiniging te komen in Vlaanderen? Moet Vlaanderen niet ambitieuzer zijn? Zelfde redenering bij de discussie rond de herziening van de Europese normen inzake luchtkwaliteit: had Vlaanderen niet moeten pleiten voor een snellere implementatie van strengere normen? En had Vlaanderen niet beter met een sterkere delegatie deelgenomen aan de COP28 waar de wereld samenkomt om het over de toekomst van onze planeet en onze gezondheid te hebben?
Binnen enkele weken begint het Belgische voorzitterschap van de Raad van de EU. Een kans voor België en Vlaanderen om te laten zien dat deze thema’s wel van belang zijn. Vlaanderen plant een tweedaagse conferentie over PFAS in Antwerpen. Er staan ook conferenties over Rechtvaardige Transitie en luchtkwaliteit in stedelijke omgeving op het programma. Daarnaast zal iedereen naar ons land kijken in de zoektocht naar een Europees akkoord tussen de Raad en het Europees Parlement in het dossier van de luchtkwaliteitsnormen. Fingers crossed dat het een ambitieus akkoord wordt. De komende jaren zal Vlaanderen aan de bak moeten om de Europese richtlijn te implementeren.
Maar 2024 wordt bovenal een verkiezingsjaar. Zorgen voor een gezonde leefomgeving, een klimaatbestendige maatschappij met oog voor een rechtvaardig transitie zou bovenaan de lijst van elke politieke partij moeten staan. Europa speelt hierin een belangrijke rol, maar Vlaanderen beschikt eveneens over bevoegdheden om over beleidsdomeinen heen een verschil te maken. De gezondheidsconferentie van 4 december geeft een belangrijk signaal, maar Vlaanderen mag gerust een tandje bijsteken, want dweilen met de kraan open heeft weinig zin.
Opiniestuk
Xavier Brenez, directeur-generaal van de Onafhankelijke Ziekenfondsen
