Geestelijke gezondheid in België: uitdagingen en acties voor een passende aanpak

Belangrijke cijfers om te onthouden 

In 2023 leed 20% van de volwassenen in België aan angststoornissen, en 18% vertoonde depressieve symptomen, volgens de werkelijke gegevens over terugbetaalde zorg. Deze cijfers, die sterk zijn toegenomen sinds 2018, weerspiegelen de blijvende impact van de COVID-19-pandemie.

Deze situatie zet extra druk op zorgverleners, die geconfronteerd worden met steeds gevarieerdere en complexere vragen. Volgens de analyse van de Onafhankelijke Ziekenfondsen hebben veel mensen, vooral uit kwetsbare groepen, echter moeite om toegang te krijgen tot zorg. Stigmatisering en financiële moeilijkheden blijven belangrijke obstakels.

Gebruik van psychotrope middelen

Tussen 2019 en 2023 nam het gebruik van antidepressiva met 8% toe onder de 2,3 miljoen leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Deze stijging is vooral zichtbaar bij jongeren tussen 12 en 24 jaar.
In 2023 gebruikte 10,3% van de leden antidepressiva, met een opvallende prevalentie onder:

• Vrouwen
• Ouderen
• Mensen met een invaliditeitsstatus

Psychiatrische consultaties

In dezelfde periode is ook het aantal terugbetaalde psychiatrische consultaties toegenomen: in 2023 raadpleegde 3,1% van de leden een psychiater (+5,8% sinds 2019). Toch blijven er grote verschillen bestaan:

• In 2023 raadpleegden vrouwen vaker dan mannen een psychiater (3,6% tegenover 2,7%). 
• In 2023 ging 6,2% van de gerechtigden op verhoogde tegemoetkoming (VT) naar een psychiater, tegenover slechts 2,7% van de leden zonder dit statuut. Onder mensen met een invaliditeitsstatus loopt dit percentage op tot 18,7%.
• Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vertonen tussen 2019 en 2023 een stijging van het aantal consultaties, terwijl het aandeel Walen dat een psychiater raadpleegt stabiel blijft.
• De analyse naar leeftijdsgroepen laat duidelijke verschillen zien: personen tussen 40 en 54 jaar raadplegen relatief vaker een psychiater (4,3% in 2023). Ook onder jongvolwassenen is tussen 2019 en 2023 een sterke stijging waarneembaar.

De eerstelijnspsychologie-overeenkomst: een passende oplossing?

Sinds de invoering in 2021 heeft de eerstelijnspsychologische zorgovereenkomst (ELPZ) de toegang tot psychologische zorg in België vergemakkelijkt. Deze regeling maakt het vooral voor jongeren mogelijk om gratis sessies te volgen en biedt gereduceerde tarieven voor personen ouder dan 24 jaar. In 2023 werden meer dan 1,2 miljoen sessies terugbetaald, waarvan het merendeel voor jongeren onder de 24 jaar, die sinds februari 2024 volledig gratis zijn.

Ouderen zijn ondervertegenwoordigd in het gebruik van de overeenkomst en psychologische zorg in het algemeen. Het is essentieel om deze groep extra aandacht te geven om dit evenwicht te herstellen.

Ongeveer 95% van de terugbetaalde sessies zijn individuele sessies, wat de ontwikkeling van groepstherapieën beperkt. Toch hebben deze bewezen effectief te zijn en verdienen ze meer aandacht. De nieuwe versie van de overeenkomst legt meer nadruk op een betere balans tussen deze twee complementaire benaderingen.

Tot slot is het gebruik van de overeenkomst sinds de invoering ervan aanzienlijk gestegen, wat het nut ervan aantoont. Met geplande communicatiecampagnes en hogere budgetten kan deze positieve trend zich de komende jaren verder versterken. 

Transformatie van geestelijke gezondheid in België 

Hoewel de stijging in het gebruik van psychologische zorg een positieve trend is, benadrukt het ook dat er nog steeds onvervulde behoeften zijn. Dit onderzoek roept op tot een collectieve inspanning om het systeem voor geestelijke gezondheidszorg aan te passen aan de huidige realiteit. De aanbevelingen van de Onafhankelijke Ziekenfondsen wijzen de weg: preventie, toegankelijkheid en innovatie.

1. Versterk preventie in geestelijke gezondheid: de eerste 1.000 dagen van het leven zijn cruciaal voor het mentaal welzijn van een kind. Investeren in passende zorg en intensieve begeleiding vanaf deze periode is een prioriteit. Preventie moet echter ook doorgaan tijdens de kinderjaren en adolescentie. De Onafhankelijke Ziekenfondsen stellen voor om educatieve programma's op te zetten in scholen, sportclubs en culturele verenigingen om jongeren bewust te maken van geestelijke gezondheid en proactief in te grijpen en de veerkracht te verhogen. Dit zou ook helpen langdurige arbeidsongeschiktheid, sterk beïnvloed door psychosociale aandoeningen, te verminderen.
2. Garandeer toegankelijkheid van zorg voor iedereen: de Onafhankelijke Ziekenfondsen benadrukken de noodzaak om de budgetten te verhogen om een passend zorgaanbod te garanderen, vooral voor kwetsbare groepen die nog steeds geconfronteerd worden met financiële en structurele barrières. Er moeten ook oplossingen worden ontwikkeld voor ouderen, bijvoorbeeld via initiatieven in rusthuizen. De Onafhankelijke Ziekenfondsen dragen bij aan een betere toegankelijkheid van de zorg door psychologische diensten gedeeltelijk terug te betalen. Het is echter noodzakelijk deze initiatieven te versterken om een gelijke toegang tot geestelijke gezondheidszorg te waarborgen.
3. Bevorder innovatie en onderzoek: de Onafhankelijke Ziekenfondsen bevelen aan om te investeren in digitale tools ter aanvulling van traditionele zorg via de "blended care"-aanpak, die klassieke consultaties en digitale oplossingen combineert. Dit maakt het mogelijk om in te spelen op de behoeften van patiënten en tegelijkertijd de middelen beter te benutten. Het MHealth-platform is een voorbeeld van de integratie van digitale tools in patiëntenzorg, maar het potentieel ervan moet verder worden ontwikkeld, vooral op het gebied van geestelijke gezondheid.

Een ambitieus preventiebeleid, gekoppeld aan een diversificatie van het zorgaanbod, zal niet alleen het gebruik van medicatie op de middellange termijn verminderen, maar ook bijdragen aan een mentaal veerkrachtigere samenleving. Deze holistische visie, die toegankelijkheid, preventie en innovatie combineert, is essentieel om de uitdagingen op het gebied van geestelijke gezondheid aan te pakken.

Mentale gezondheid: Waar staan we voor in de praktijk?

1. Wij maken mentale gezondheidszorg toegankelijk voor iedereen door onder andere de terugbetaling van psychotherapie via onze aanvullende voordelen én vullen de wettelijke terugbetaling aan.
2. We verlagen de drempel om psychologische hulp te zoeken door initiatieven zoals het online platfom BloomUp. Dit platform brengt iedereen makkelijk in contact met een erkend klinisch psycholoog op maat van diens situatie, en dit binnen 2 dagen na datum van aanvraag.
3. We maken hulp vragen bespreekbaar door bewustmakingscampagnes zoals het verhaal van Jelle, om zo te strijden tegen bestaande stigma’s.
4. Via webinars en artikelen zetten we in op preventie rond mentale gezondheid bij onze leden. Onze leden kunnen ook rekenen op financiële steun als je beweegt, advies en terugbetalingen om beter te slapen, persoonlijke adviesgesprekken.

Lees de volledige studie