Het jaar 2020 en de COVID-19-pandemie hebben overduidelijk aangetoond dat gezondheidsinformatie opzoeken vaak via het web gebeurt. Ook de monitoring van de gezondheid kan via het web, zowel digitaal als mobiel. Digitale gezondheidsvaardigheden verdienen dus de nodige aandacht. Welke voordelen biedt de digitalisering in de gezondheidszorg en wat zijn de hinderpalen? En weet de Belgische bevolking eigenlijk al veel over eHealth?
Laten we met de deur in huis vallen: het is voor de Belgen moeilijk om te beoordelen of online gepresenteerde gezondheidsinformatie betrouwbaar is (57,1% vindt dit moeilijk tot zeer moeilijk), of commerciële informatie is (55,1%). Ze vinden het ook moeilijk om de achterhaalde informatie te gebruiken als middel om hun gezondheidsprobleem op te lossen (51,6%). Dit is maar een greep uit de cijfers, verzameld tijdens het recente Europese onderzoek HLS19 over gezondheidswijsheid. De enquête levert nog andere interessante resultaten op. Als men peilt naar de digitale gezondheidsinformatie, dan geven de Belgen aan dat ze het volgende moeilijk tot zeer moeilijk vinden:
voor 42,6%: om precies die informatie te vinden die zij zoeken.
voor 36,4%: om de gevonden informatie te begrijpen.
voor 32,3%: om de juiste woorden te kiezen of de juiste vragen te stellen bij het opsporen van de informatie die ze zoeken.
voor 36,3%: om meerdere websites over hetzelfde gezondheidsonderwerp te vergelijken.
voor 49,7%: om te achterhalen of de gevonden informatie wel relevant is in hun geval.
Voor 42%: om meningen, gedachten of gevoelens te uiten of om vragen te stellen op sociale media.
Uit deze cijfers blijkt dat het voor een aanzienlijk deel van de bevolking van ons land geen sinecure is om digitale informatie of digitale hulpmiddelen te gebruiken voor het beheer van hun gezondheid. Het krioelt nochtans van de bronnen van digitale informatie: internet, sociale netwerken, apps voor de smartphone, enz. en die bronnen bevatten niet alleen een schat aan informatie over gezondheid, gezondheidsbevordering en -preventie, maar ook over de beheersing van ziektes. De overheden moedigen de burgers aan om digitale hulpmiddelen over gezondheid te gebruiken, zoals het portaal MijnGezondheid.be. Maar ook teleconsultaties, elektronische patiëntendossiers en bepaalde digitale gezondheidsapps, bedoeld voor de monitoring (die de betrokkenheid van patiënten bevorderen) worden aangeraden.
Om eHealth te gebruiken, heb je niet alleen toegang nodig tot de middelen en technologieën, maar moet je ook een aantal specifieke vaardigheden beheersen. Je moet op het web kunnen surfen en je moet de gevonden gezondheidsinformatie kunnen begrijpen en toepassen. Het kan dus helpen als de tools meer en beter rekening houden met mensen met een geringe digitale geletterdheid of met specifieke groepen, zoals ouderen. Zo ontstaat het risico dat net die mensen die met de nieuwe gezondheidstechnologieën geholpen kunnen worden (bv. de kwetsbare personen), er alsnog het slachtoffer van worden. Maar er zijn nog andere heikele punten. Zo is het absoluut niet gemakkelijk om een keuze te maken uit alle (uiteenlopende) gezondheidsgerelateerde apps, bestaat er ook nog de bezorgdheid over de privacy, moeten we nadenken over de kwestie van de geïnformeerde toestemming en het gebruik van de gegevens, en verdient ook de medische en wetenschappelijke nauwkeurigheid van de toepassingen de nodige aandacht.
Het is zonneklaar dat digitale oplossingen nieuwe kansen bieden op het gebied van gezondheidswijsheid. Ze kunnen multimedia-educatie mogelijk maken via video's, podcasts, apps en interactieve hulpmiddelen. Dankzij de digitale technologie kunnen hulpmiddelen ontwikkeld worden voor verschillende vaardigheidsniveaus, in meerdere talen en met uiteenlopende onderwijsmethodes. De digitale technologie kan ook de administratie voor de patiënt vereenvoudigen: door de patiënt toegang te geven tot zijn dossier wordt zijn mondigheid versterkt.
Ook de ziekenfondsen hebben op dit gebied een rol te spelen. Zij kunnen bijvoorbeeld betrouwbare bronnen van digitale gezondheidsinformatie leveren, helpen bij de ontwikkeling van het kritische niveau van digitale geletterdheid, of uitleggen hoe betrouwbare bronnen kunnen worden geïdentificeerd. Het is ook de taak van de ziekenfondsen om aan hun leden basisinformatie over digitale geletterdheid te verstrekken en uit te leggen: over de terugbetaling van digitale hulpmiddelen (o.a. de teleconsultaties), over het elektronisch medisch dossier, over het gebruik van de gezondheidsnetwerken of nog over de geïnformeerde toestemming of het delen van gegevens.
De COVID-19-pandemie heeft de bestaande trends versterkt. Het is dus cruciaal om ervoor te zorgen dat niemand achterblijft, zodat er geen nieuwe ongelijkheden op gezondheidsgebied ontstaan en de bestaande ongelijkheden niet worden verergerd. We moeten waakzaam zijn en de digitale gezondheidsoplossingen aanpassen aan de context én de communicatievoorkeuren van de patiënt. De betrokken actoren moeten de noden van de burgers op het gebied van informatie en ondersteuning duidelijk in kaart brengen, samen met de mogelijke belemmeringen en ‘facilitators’ voor het gebruik van digitale middelen. De bedenkers van al die tools moeten worden aangemoedigd om in co-creatie te werken met de eindgebruikers en het doelpubliek. Zo kunnen ze heel concreet ongelijkheden aanpakken, overtuigen ze de doelgroepen en werken ze aan de geïnformeerde toestemming. Op die manier vermijden we dat er een digitale kloof ontstaat, bovenop de sociale kloof.
