Evolutie van de farmaceutische uitgaven
De afgelopen jaren zijn de publieke uitgaven voor geneesmiddelen aanzienlijk gestegen, goed voor reeds 17% van het budget voor geneeskundige verzorging in 2021, en een bedrag van 5 miljard euro.
De stijging van de uitgaven is voornamelijk te wijten aan de hoge prijzen van nieuwe geneesmiddelen en de introductie van innovatieve behandelingen zoals gentherapieën enerzijds, en aan het toenemende gebruik van dure therapieën, met name in ziekenhuizen (bv. bij oncologie), en de voorgeschreven volumes anderzijds.
Inderdaad, we zien vandaag een snelle ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen die het potentieel hebben om de levenskwaliteit van mensen met zware aandoeningen te verbeteren, of ziektes waarvoor nu nog geen behandeling bestaat, te genezen. Maar deze innovatie is prijzig en weegt op het geneesmiddelenbudget. Daarbij komt nog dat het geneesmiddelengebruik in België hoog ligt, vooral voor bepaalde klassen van geneesmiddelen.
Willen we de duurzaamheid van het systeem behouden en de toegang tot nieuwe geneesmiddelen garanderen, dan zullen we dus op twee aspecten moeten inspelen: de kost van de geneesmiddelen enerzijds en het voorgeschreven volume anderzijds.
Een noodzakelijke innovatie, maar tegen welke prijs?
Aangezien de beschikbare publieke middelen beperkt zijn, is het logisch dat ze zo efficiënt mogelijk ingezet worden, dit wil zeggen zo veel mogelijk toegevoegde waarde bieden aan de patiënt tegen een aanvaardbare kost.
Innovatieve geneesmiddelen kunnen bijdragen tot een betere levenskwaliteit van chronisch zieken of tot een betere behandeling. Er is dus nood aan innovatieve technologieën om het doel van ons gezondheidsbeleid, namelijk het verhogen van de levensverwachting in goede gezondheid, te bereiken.
Het waarborgen van de toegang tot innovatieve geneesmiddelen is echter een complexe uitdaging, en dit om verschillende redenen. Omwille van hun innovatieve karakter, is de druk groot om een nieuw geneesmiddel op de markt te zetten en het terug te betalen. Hun toegevoegde waarde op het moment van de terugbetaling is echter vaak nog onduidelijk, omdat er nog onzekerheden zijn of omdat het voordeel ten opzichte van bestaande behandelingen nog niet duidelijk is aangetoond. Bovendien hebben innovatieve therapieën een prijs, en die prijs is vaak hoog, wordt niet steeds verantwoord door het bedrijf en zet de duurzaamheid van ons systeem onder druk.
Om een evenwicht te vinden tussen innovatie, de toegang tot geneesmiddelen en de duurzaamheid van het systeem moeten we op drie pijlers werken: de aanpassing van het bestaande systeem, meer transparantie in de kosten van geneesmiddelen en internationale samenwerking.
1. Het bestaande systeem aanpassen
Er zijn in België specifieke mechanismen voorzien om de patiënt toegang te geven tot innovatieve geneesmiddelen, zelfs als er nog budgettaire of wetenschappelijke onzekerheden zijn. Het gaat hier over het principe van de overeenkomsten (ook ‘contracten’ genoemd): vertrouwelijke akkoorden die een specifieke kost voor een geneesmiddel vastleggen, waarbij rekening wordt gehouden met onder andere de aanwezige onzekerheden en de potentiële impact van het geneesmiddel op het geneesmiddelenbudget.
Dit systeem maakt het op dit moment mogelijk om de uitgaven te controleren, om extra informatie over de werkzaamheid te verzamelen, en om patiënten toegang te bieden tot een mogelijk veelbelovende behandeling. Hoewel deze akkoorden de toegang tot innovatie vergemakkelijken en een kader met garanties scheppen, zorgt het gebrek aan transparantie voor bezorgdheid. Vertrouwelijkheid verhindert dat de reële uitgaven voor geneesmiddelen kritisch onderzocht kunnen worden door burgers en organisaties, en belemmert de autoriteiten om hun beslissingen te rechtvaardigen.
Dit systeem kan aangepast worden om de transparantie te verbeteren en de responsabilisering van farmaceutische bedrijven te vergroten.
2. Meer transparantie in de kosten
Voor een evenwichtig beheer van de kosten in de farmaceutische sector is een benadering nodig die innovatie verzoent met de toegankelijkheid en duurzaamheid van het gezondheidssysteem.
De hoge prijs van innovatieve geneesmiddelen is geen Belgisch of Europees probleem, maar een wereldwijd probleem, wat de noodzaak onderstreept om dit probleem over de Belgische grenzen heen aan te pakken. Een eerste stap kan gezet worden door de transparantie van de investering van publieke middelen in onderzoek te verbeteren.
3. De Europese samenwerking versterken
De samenwerking op Europees vlak is cruciaal om de uitdagingen in de farmaceutische sector aan te pakken. Er lopen initiatieven om de toegang tot innovatie te stimuleren en tegelijkertijd het gezondheidszorgbudget te controleren. De aanwezige onzekerheden over de doeltreffendheid van geneesmiddelen wanneer ze op de markt worden gebracht, vereisen evenwel een versterking van de samenwerking tussen de Europese landen en een benadering die meer de nadruk legt op de gegevens noodzakelijk om de waarde van het geneesmiddel te beoordelen ten opzichte van bestaande behandelingen.
Rationeel voorschrijven aanmoedigen
Willen we de duurzaamheid van het systeem garanderen, dan moeten we niet alleen de kosten onder controle houden, maar ook het volume verminderen door rationeel gebruik aan te moedigen.
In België worden veel geneesmiddelen, waaronder antibiotica, slaapmiddelen en kalmeermiddelen, gebruikt. Er worden al lange tijd pogingen ondernomen om dit gebruik terug te dringen, maar tot nu toe zonder voldoende succes. Overmatig gebruik van geneesmiddelen kan echter leiden tot problemen zoals antimicrobiële resistentie (bij antibiotica), afhankelijkheid (bij slaap- en kalmeermiddelen), ziekenhuisopnames, etc.
Wat de volumes betreft, kan rationeler voorschrijven, vooral van antibiotica maar ook van andere klassen van geneesmiddelen, helpen de uitgaven te beheersen en tegelijkertijd een doeltreffende en adequate behandeling te garanderen.
Naar een verstandig beheerde toekomst
We kunnen concluderen dat de toekomst van de terugbetaling van geneesmiddelen een doelmatig beheer vereist, waarbij de noodzaak aan toegang tot innovatie in evenwicht gebracht wordt met financiële verantwoordelijkheid.
Door verschillende maatregelen te combineren, kunnen we een evenwicht vinden tussen het aanmoedigen van innovatie en het garanderen van betaalbare toegang tot essentiële geneesmiddelen voor patiënten.
