Inzicht krijgen in je eigen gezondheidsproblemen, weten hoe je gezondheid te verbeteren en zo de juiste actie ondernemen, actief met je eigen ziekte omgaan, wegwijs raken uit de gezondheidsdiensten... Om dit te kunnen, is een goede gezondheidswijsheid of zijn gezondheidsvaardigheden nodig. Maar wat is dat dan juist? Een woordje uitleg...
De gezondheidscrisis en de vaccinatiecampagne hebben aangetoond dat je het grote publiek niet kan bereiken door maar één vorm van gezondheidsbevordering en -preventie te gebruiken. Zo is gebleken dat het vooral belangrijk is om preventiestrategieën en bewustmakingscampagnes af te stemmen op verschillende doelgroepen, waarbij je rekening houdt met mogelijke belemmeringen. Iedereen moet de sleutels in handen krijgen om de vaccinatiecampagne en de COVID-19-maatregelen te begrijpen en na te leven. Deze aanpak, waarbij de gezondheidsvaardigheden van burgers worden versterkt, is gebaseerd op het concept van ‘gezondheidsgeletterdheid’ (Health Literacy).
‘Gezondheidsgeletterdheid’ is de kennis, de motivatie en het vermogen van een individu om informatie over gezondheid op te sporen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken. Zo is het mogelijk om met kennis van zaken beslissingen te nemen over je gezondheid. Waarom is gezondheidsgeletterdheid belangrijk? Omdat het een doorslaggevende gezondheidsdeterminant is: het kan immers een factor zijn die ongelijkheden op gezondheidsgebied versterkt. ‘Laaggeletterdheid’ op gezondheidsgebied kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Ze wordt onder meer in verband gebracht met een mindere deelname aan gezondheidsbevorderings- of preventieactiviteiten, een slechtere therapietrouw bij medicatie en een hogere morbiditeit en vroegtijdige mortaliteit. Laaggeletterdheid kan ook invloed hebben op de uitgaven voor gezondheidszorg, doordat ze leidt tot meer ziekenhuisopnames (en heropnames) en vaker uitmondt in een beroep op de spoeddienst.
Gezondheidsgeletterdheid bevorderen, betekent ook investeren in de gezondheidsomgeving zelf, door praktijken in te voeren die vaardigheden stimuleren. Bijvoorbeeld: vergemakkelijken van de toegang tot informatie, verzenden van leesbare en begrijpelijke brieven, verminderen van de complexiteit, enz. Dit gebeurt best in samenwerking met de gebruikers want zo kunnen mogelijke moeilijkheden meteen worden opgespoord.
Acties op het gebied van gezondheidsvaardigheden zijn relevant voor alle doelgroepen en voor alle leeftijden, maar uiteraard is dit nog belangrijker voor de meest kwetsbare bevolkingsgroepen. Door de informatie begrijpelijker te maken en bepaalde doelgroepen extra te ondersteunen, stimuleer je hen om beter na te denken over hun gezondheid. Dat bevordert niet alleen de gezondheid, maar zo worden ook ongelijkheden op gezondheidsgebied verminderd. Daarom is het belangrijk dat initiatieven om de gezondheidsgeletterdheid te bevorderen, zich toespitsen op de meest kwetsbare groepen, zoals ouderen, sociaaleconomisch kwetsbare mensen, zwangere vrouwen in een psychosociale noodsituatie of alleenstaande ouders. Ze zijn dus bedoeld voor een cultureel gevarieerd publiek.
Gezondheidsopvoeding zit in het DNA van de ziekenfondsen. Voorlichting en bewustmaking van hun leden is een van hun belangrijkste taken. De ziekenfondsen zijn altijd al actief geweest op het gebied van gezondheidsvoorlichting en ze zetten aanzienlijke middelen in om hun leden bewust te maken. Ze maken brochures en geven de nodige informatie in de agentschappen. Maar ook op hun websites en sociale media doen ze aan gezondheidsopvoeding. Ze creëren digitale instrumenten waarmee hun leden aan de slag kunnen of verlenen specifieke sociale bijstand. Ze organiseren ook gecoördineerde voorlichtingsacties over diverse thema's op intermutualistisch niveau (denk maar aan antibiotica of preventie over mond- en tandzorg). Sinds april 2021 zijn zij bijvoorbeeld ook betrokken bij preventieprogramma's in het veld in Brussel (preventiemedewerkers) en in heel België (Community Health Workers).
Uitdagingen zijn er genoeg! Onze omgeving verandert, zeker in termen van digitale gezondheid. Sinds enkele jaren gebeurt gezondheidsmonitoring ook op het web, in digitale en mobiele vorm (2020 was op dat gebied een uitschieter!). Het is dus nuttig om ook de ‘digitale’ gezondheidsvaardigheden te stimuleren. We moeten immers voorkomen dat ongelijkheden op gezondheidsgebied nog groter worden door digitale ongelijkheden. Niet iedereen heeft een even vlotte toegang tot digitale middelen om nuttige informatie of hulpmiddelen voor het beheer van de eigen gezondheid te raadplegen.
Om de gezondheidsvaardigheden te versterken, is de inzet van veel actoren nodig. Zorgverleners uit de eerste lijn hebben aangepaste communicatiemiddelen en -materiaal nodig. Zij zijn immers het eerste aanspreekpunt voor burgers en patiënten. Zij kunnen de juiste boodschappen overbrengen en hun patiënten begeleiden naar meer ontwikkelde gezondheidsvaardigheden.
Idealiter zou gezondheidsgeletterdheid ook een ‘health in all policies’-benadering (‘gezondheid op alle beleidsgebieden’) moeten inhouden. Dat betekent dat verschillende actoren, zoals ook het onderwijs, betrokken worden bij de geletterdheid. Naast de ontwikkeling en versterking van individuele gezondheidsvaardigheden is het ook noodzakelijk om te werken aan de gezondheidszorg in zijn geheel. Dat kan door binnen de bestaande gezondheidsstelsels de gezondheidsorganisaties (met inbegrip van de ziekenfondsen) te laten nadenken over welke basis nodig is om gezondheidsgeletterdheid tot stand te brengen (organisatorische gezondheidsgeletterdheid).
